ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΓΚΟΥΣΙΑΡΗΣ/ΟΤΑΝ Ο ΒΑΓΚΝΕΡ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΙΣ ΝΤΟΜΑΤΕΣ

Σε ένα χωριό του θεσσαλικού κάμπου που αργοπεθαίνει, δύο ξαδέλφια και πέντε γυναίκες αποφασίζουν να κάνουν μια νέα αρχή. Με λίγη βοήθεια από τη μουσική του Βάγκνερ που παίζουν στα χωράφια, και από τις ιστορίες που διηγούνται μεταξύ τους, επιχειρούν να διεισδύσουν στην παγκόσμια αγορά με τη βιολογική καλλιέργεια ενός παλιού σπόρου ντομάτας.

Το “Όταν ο Βάγκνερ Συνάντησε τις Ντομάτες” (βραβείο FIPRESCI στο 21ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ταινία έναρξης του Visions du Reel), μια συμπαραγωγή της COSMOTE TV και του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, είναι ένα καλλιτεχνικό προϊόν που θέλεις να βάλεις σε βαζάκι (όπως κάνουν ο Αλέξανδρος και η γυναικεία ομάδα του με τις ντομάτες που καλλιεργούν), για να το έχεις και να το δείχνεις σαν πρότυπο ταινίας τεκμηρίωσης όπου η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου, σε συνδυασμό με το χιούμορ και την απόγνωση μερικές φορές - το cul-de-sac των ελληνικών χωριών που ερημώνουν από νέους – δένουν τόσο αρμονικά, όσο η ντομάτα με κλασσική μουσική καταμεσής ενός χωραφιού.

Για όλα αυτά μας μίλησαν η σκηνοθέτις, Μαριάννα Οικονόμου, και ο πρωταγωνιστής,  Αλέξανδρος Γκουσιάρης, στη συνέντευξη που μας έδωσαν στο Βερολίνο, με αφορμή τη συμμετοχή του ντοκιμαντέρ στο Τμήμα “Culinary Cinema” της 69ης Berlinale.

Η ιδέα:

Με τον Αλέξανδρο γνωριζόμαστε τουλάχιστον επτά χρόνια. Έκανα τότε μια σειρά για την ΕΡΤ κι αναζητούσα κάποιον που κάνει κάτι ιδιαίτερο στον αγροτικό τομέα. Για κάποιο λόγο, συνέχισα να επισκέπτομαι την περιοχή και να τραβάω υλικό, γιατί αισθανόμουν ότι κάτι πολύ ενδιαφέρον βρισκόταν εκεί. Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ προέκυψε ως εξής: Μια μέρα ο Αλέξανδρος βρισκόταν με τον ξάδερφό του, που είναι γεωργός, στα χωράφια του Θεσσαλικού Κάμπου και συζητούσαν για το πού θα βάλουν ντομάτες, ρεβίθια, κι άρχισαν να μιλάνε περί μουσικής - το πως η μουσική θα ήταν μια ωραία ιδέα για τις καλλιέργειες. Και τότε ο ξάδερφος, που άκουγε στη ζωή του μόνο λαϊκά, είπε, απόλυτα φυσικά, “να βάλουμε Βάγκνερ!”. Την επόμενη κιόλας μέρα εγκατέστησαν ηχεία στον κάμπο. Αυτό το μικρό συμβάν επισφράγισε κι αυτό που εγώ αισθανόμουν, ότι ο τρόπος που κάνουν τα πράγματα εκεί έχει μεγάλη σημασία. Δεν είναι απλά μια ιστορία για μια αγροτική κοινότητα που προσπαθεί να εξάγει τα προϊόντα της στο εξωτερικό. Είναι κι άλλα, το πώς βλέπεις τη ζωή, τι σημασία έχουν οι ανθρώπινες σχέσεις, οι ιστορίες, οι μύθοι (Μαριάννα).

Μεγάλη άνεση στον φακό

Η Μαριάννα πια, μετά από τόσα χρόνια, είναι μέρος του χωριού, μέρος της ζωής μας. Άλλωστε, κι εκείνη κι οι οπερατέρ της ήταν πολύ διακριτικοί, οπότε κι εμείς δεν αισθανόμασταν πως κάποιος μας κατέγραφε όταν κάναμε τις δουλειές μας. Κατακτήθηκε βέβαια αυτό. Είναι μια σχέση που κατακτήθηκε (Αλέξανδρος).

Πολύ γέλιο

Αυτό που βλέπετε στο ντοκιμαντέρ είναι ένα ελάχιστο δείγμα του τι λέγεται και το πόσο γελάμε καθημερινά μεταξύ μας. Αυτή η μικρή επιχείρηση είναι ένα κοινωνικό γεγονός. Μαζεύονται οι γυναίκες, λένε ιστορίες, μιλάμε...και κάνουμε και δουλειά! Ναι, είναι ένα καφενείο, όπως το είπατε, από αυτά που έχουν εκλείψει από τα περισσότερα χωριά. Αλλά καφενείο γυναικών (Αλέξανδρος).

Ερήμωση

Στο χωριό, που βρίσκεται στον Νομό Καρδίτσας, δεν υπάρχουν πια παιδιά. Είμαστε τριάντα κάτοικοι, όλοι ενήλικες. Οι πιο πολλοί έχουν μεταναστεύσει στο διπλανό, το κεφαλοχώρι, ας πούμε, άλλοι στην Καρδίτσα, και μετά στην Αθήνα. Είναι αυτή η εσωτερική μετανάστευση που πραγματώθηκε σταδιακά τα τελευταία τριάντα, κυρίως, χρόνια. Μια ιδέα είναι βέβαια αυτό, δεν αισθανόμαστε μόνοι. Στο διπλανό χωριό πάμε με το ποδήλατο για τα ψώνια μας (Αλέξανδρος).

Η εκδρομή στις Βρυξέλλες

Για τις περισσότερες γυναίκες ήταν και η πρώτη φορά που έφευγαν από το χωριό τους, δεν είχαν ταξιδέψει ποτέ πριν. Ήταν εκπληκτικό το να δούνε τα μικρά τους βαζάκια, ένα προϊόν εντελώς χειροποίητο, στα ράφια ενός πολυκαταστήματος στη μέση της Ευρώπης (Μαριάννα).

Βιολογικό ή τι

Το να επιλέξει κάποιος ένα βιολογικό προϊόν έχει να κάνει με την κουλτούρα και την παιδεία, αλλά και με την οικονομική του δυνατότητα. Από τη στιγμή που η αγοραστική ικανότητα στην Ελλάδα έχει μειωθεί, οι περισσότεροι δυσκολεύονται να αγοράσουν μια πιο ακριβή ντομάτα. Στην υπόλοιπη Ευρώπη είναι λίγο πιο καλά τα πράγματα, λόγω μεγέθους (Αλέξανδρος).

The more you go global, the more you go local

Είναι μια αργή διαδικασία. Η δυσκολία όσον αφορά στη δουλειά υπάρχει, γιατί η αγορά σ' αυτό το περιβάλλον είναι μια ζούγκλα. Τα πρώτα απτά αποτελέσματα της αντίδρασης στην παγκοσμιοποίηση θα είναι ορατά σε αρκετά χρόνια από σήμερα (Αλέξανδρος).

Η παραγωγή (του ντοκιμαντέρ)

Μέχρι το ταξίδι των Βρυξελλών ήμουν μόνη μου. Εκεί, είχαμε ένα συνεργείο και μετά ένα ακόμα για κάποια γυρίσματα στο χωριό. Για μένα ήταν μια αρκετά πρωτόγνωρη εμπειρία, συνήθως μόνο εγώ κάνω κάμερα, γιατί μου αρέσει να έχω μια πολύ προσωπική κι άμεση επαφή με τους ανθρώπους. Γι' αυτό κάνω ντοκιμαντέρ, γιατί μ' ενδιαφέρουν οι άνθρωποι. Ήταν όμως όλοι πολύ εντάξει κι έδεσε η ομάδα.

Δουλέψαμε πάρα πολύ στο μοντάζ. Είχαμε την τύχη να μας βοηθήσει και ένας κορυφαίος Δανός μοντέρ τη πρώτη εβδομάδα, για να μπορέσουμε να πετάξουμε το υλικό που δεν χρειαζόταν.

Υπάρχουν πάρα πολλές καταπληκτικές σκηνές που δεν μπήκανε. Καταρχάς, μια ολόκληρη κατηγορία, οι άντρες του χωριού. Εκεί που οργανώνουν οι γεωργοί ποιητικές βραδιές, για παράδειγμα. Σουρεαλιστικές σκηνές. Έπρεπε να θυσιαστούν όμως, για να μπορέσει να λειτουργήσει η ιστορία (Μαριάννα).

Berlinale 2019

Μια μέρα η Μαριάννα με πήρε τηλέφωνο πάρα πολύ πρωί, κάτι που δεν συνηθίζει. Στην αρχή, δεν συνειδητοποίησα ότι πήραν την ταινία μας στο φεστιβάλ. Ερχόμενος εδώ, πια, κατάλαβα ότι κατορθώσαμε κάτι σημαντικό. Όλους μας πάντως, τις γυναίκες στο χωριό κι εμένα εδώ, μας έπιασε δέος μπροστά στην εικόνα της αφίσας μας μπροστά στο Gropius Bau (Αλέξανδρος).

*Το “Όταν ο Βάγκνερ Συνάντησε τις Ντομάτες” κυκλοφορεί στις αίθουσες από τις 11 Απριλίου 2019, σε διανομή CineDoc.